Ko e ‘ū totongi makehe ko ení ‘e lava ke kau ai ‘a e totongi tupú pea mo ha ‘ū totongi ki ha ngaahi ngāue ‘e ala fai fekau‘aki mo hono fakahoko ‘a e noó ‘o hangē ko ha totongi malu‘i (insurance). ‘E malava ke nau toe ‘eke‘i ai mo ha ‘ū totongi makehe (fees).
Ko e hā fua e ‘ū totongi makehe ‘e hilifaki mai ‘e ha kautaha nō?
‘Oku kehekehe pe ‘a e ‘ū totongi makehe ‘e ala ngāue‘aki ‘e ha kautaha nō ke ‘eke‘i ki ha tokotaha nō. ‘Oku kau ai e:
credit fees – totongi makehe ki hono fokotu‘u ‘o e noó pē ko ha totongi tokamu‘a
default fees – ko e totongi makehe ‘oku pau ke fua ‘e he tokotaha noó kapau te ne maumau‘i ‘enau aleapaú
third party fees – ko e totongi makehe ma‘ae kautaha mei tu‘a ‘oku ‘i ai ‘ene kaunga ki hono fakakakato ha alea nō.
Ko e hā e ngaahi tu‘utu‘uni ‘oku ngāue‘aki ki he totongi makehe?
‘I he tu‘u ‘a e laó, ko e ‘ū kautaha noó kuopau ke:
nau fakahā kotoa e ‘ū totongi makehe ‘oku totonu ke totongi ‘e he tokotaha noō
nau fakamatala‘i mahino ‘a e ngaahi totongi makehe ko iá
ko ‘enau totongi makehe ki he noó mo ha totongi ‘i ha ‘ikai lava ‘o totongi pē totongi tōmui ‘oku tonu pe ‘a hono ‘eke‘i ke totongi ka ke faka‘atu‘i
nau hilifaki ha totongi makehe mei ha kautaha mei tu‘a ka e ‘oua na‘a toe tānaki atu pē fai ha fakalahi ki ai.
Ko e ‘ū totongi makehe kotoa pē kuopau ke fakahā ke ‘ilo
Kuopau ke fakahā mahino ‘e he kautaha noó ‘i he foomu aleapau ‘a e ‘ū totongi makehe ke totongi ‘e he tokotaha noó. ‘Oku kau ai heni ‘a e ‘uhinga ‘o hono ‘eke‘i e totongi makehe ko iá, taimi ke totongi ai ‘e he tokotaha noó ‘a e totongi makehé pea mo hono lahi ‘o e totongi makehé. Kapau ‘e ‘ikai lava ‘e he kautaha nō ‘o fika‘i ‘a e mahu‘inga totonu ke totongi ‘e he tokotaha noó he taimi ‘oku fai ai e aleá, kuopau ke nau fakahā atu ‘a e founga te nau fika‘i‘aki e totongi makehé.
Kapau ‘oku faka‘atā ‘e he aleapau nō ‘a e kautaha noó ke nau liliu e ‘ū totongi makehe ‘oku nau ngāue‘akí, pe kamata ngaue‘aki ha ‘ū totongi makehe fo‘ou, kuopau ki he kautahá ke nau fakahā ‘a e ‘ū liliu ko iá ki he tokotaha noó ‘i loto he ‘aho ngāue ‘e 5 mei he taimi ne kamata ngāue‘aki ai.
Kuopau ke fakamatala‘i mahino ‘a e ‘ū totongi makehe
‘E fiema‘u ke mātu‘aki tokanga ‘a e ‘ū kautaha noó ki he ngaahi hingoa ‘oku nau ui‘aki ‘a e ‘ū totongi makehé pea mo hono fakamatala‘i. ‘Oku ‘uhinga eni ki hono fakamatala‘i mahino ki he tokotaha noó ‘a e totongi makehé mo e ‘uhinga ‘oku ngāue‘aki ki aí, ko e pa‘anga ‘oku tānaki mei he totongi makehe ko iá, taimi ‘e ngāue‘aki ai ‘e he kautaha noó ‘a e totongi makehe ko iá pea mo e me‘a ‘oku ne fakatupunga ‘a hono ‘eke‘i.
Ko ia leva ko hono fakahingoa ‘o e totongi ‘oku ‘eke‘i, ‘oku totonu ke mahino ngofua ai ki he tokotaha noó ‘a e ‘uhinga ‘oku ‘eke‘i ai ke ne totongí.
Ka hanga ‘e he ngaahi kautaha nō ‘o fakamatala‘i ‘enau ‘ū totongi makehé ‘i ha founga te ne takihala‘i ai e kau nō, ‘e malava pe ke uesia fakatou‘osi ai e ongo lao Credit Contracts and Consumer Finance Act kae pehē foki mo e Fair Trading Act.
Kuo pau ke faka‘atu‘i ‘a e lahi ‘o e ‘ū totongi makehe ‘o e nō pa‘angá pea mo e ‘ū totongi tautea ‘i he totongi tōmuí
Kuo pau ke faka‘atu‘i ‘a e lahi ‘o e ‘ū totongi makehe ‘o e nō pa‘angá pea mo e ‘ū totongi tautea ‘i he totongi tōmuí. ‘E vakai‘i ‘e he Fakamaau‘angá ha ‘ū fakamole pe mole fakapa‘anga ‘oku hoko ki ha kautaha nō ke ma‘u ai ha fakafuofua pe ‘oku fakapotopoto mo ‘uhinga lelei fakakomesiale ‘a e totongi makehe ‘oku nau ‘eke‘i.
Hoko atu ho‘o lau fakamatala ki he taimi ‘oku ke fakamo‘oni ai ‘i ha aleapau nō pa‘anga.
Ko e ‘ū totongi makehe ‘a ha kautaha tokoni mei tu‘a kuopau ke ke ‘eke ia ‘o ‘ikai toe tānaki atu ki ai ha fakalahi
Ka hilifaki mai ‘e ha kautaha mei tu‘a ha‘a ne totongi koe‘uhi ko ‘ene kaunga ki hono fakakakato ha aleapau nō, kuopau ke ‘oatu ia ‘e he kautaha noó ki a koe ke ke totongi ka ‘e ‘ikai ngofua ke nau toe tānaki atu ki ai pe fakalahi. Kapau ‘oku ‘i ai ha fakama‘ama‘a pe ko hono tukuhifo ‘o e ngaahi totongi ‘oku ‘eke‘i, kuo pau ke fakaa‘u mo ia ke ‘inasi ai ‘a e tokotaha noó.
Ka mahino ki he kautaha noō ‘e lī mai ha tohi mo‘ua mei ha kautaha mei tu‘a ne nau fengāue‘aki ke alea‘i ha nō pea te‘eki ke ma‘u e tohi mo‘ua ka kuo nau fekau e tokotaha noó ke ne totongi pē ha fakafuofua pea toki ‘ilo hake na‘e fu‘u lahi e totongi fakafuofua ia, kuo pau ke totongi fakafoki ‘a e fefaikehekehe‘aki ko iá.
Ko e komisoni ‘e ‘eke‘i ‘e he kautaha noó ke totongi ange koe‘uhi ko ha malu‘i ‘o e noó ‘e ‘ikai lau ia ko ha totongi makehe ‘a ha kautaha mei tu‘a.
