Read this page in:

Fai nei loa se faaseā

A leai, e mafai ona e faafesootai mai i le 0800 943 600 po o le imeli contact@comcom.govt.nz

O le faamoemoe autu o le faamautinoaina le aogā o fefaatauaiga faamaketi i Niu Sila ma maua e tagata o faaaogaina auaunaga ma pisinisi le faatuatuaga e faatauina mai ai pe faatauina atu ai oloa ma auaunaga.

O tulafono mo tagata o faaaogaina auaunaga ma faiga faatautavā o matou faamalosia e puipuia ai oe pe a e faatauina mai oloa po o auaunaga i totonu o Niu Sila ma lagolagoina faiga faatautavā i maketi ua faatulafonoina.

O la matou matafaioi ma tulafono matou te faamalosia

Matou te faamalosia tulafono faatautavā tau pisinisi. E nafa i matou ma le faamalosia o tulafono o faatonuina ai uaea eletise, uaea mo le kesi, fesootaiga televavave, dairy, faleoloa laiti, ma malaevaalele ma le faamoemoe ia aogā mo tagata o faaaogaina auaunaga.

O tulafono matou te faamalosia e puipuia ai tagata o faaaogaina auaunaga e aofia ai le:

  • Fair Trading Act e tapu ai faiga taufaasese ma le taufaavalea o faafoe ai pisinisi
  • Credit Contracts and Consumer Finance Act e puipuia ai tagata o faaaogaina auaunaga pe a nono tupe pe aitalafu mai oloa
  • Commerce Act e tapu ai faiga faatautee i faiga faatautavā tuufaatasia ma amioga.

O tulaga mo faiga faatautavā o matou faamalosia e aofia ai le:

  • Grocery Industry Competition Act ma le Grocery Supply Code e faatonutonuina ai sootaga i le va o faleoloa faatonutonuina ma tagata faatau oloa sii atoa ma pisinisi e saunia oloa sii atoa, ma vaavaaia gaioiga faamaketi.
  • Retail Payment System Act 2022 e mataituina ma faatonutonuina faiga ua faatulagaina o tupe totogi mo faleoloa
  • Telecommunications Act 2001 e faatonutonuina auaunaga ma oloa sii atoa tau fesootaiga televavave ma mataituina gaioiga faamaketi o faafoe ai faleoloa
  • Fuel Industry Act e mataituina sootaga i le va o pisinisi o saunia le suauu ma pisinisi o faatauina atu le suauu ma e tatau i pisinisi o faatauina atu le suauu ona faasilasila manino tau o le suauu mo tagata faatau
  • Dairy Industry Restructuring Act e mataituina le faatulagaina o tau o le susu o gaosia e le Fonterra ma le vaevaega o le tau

Faitau isi faamatalaga o faamatalaina ai matou matafaioi

O le faiga e faagasolo ai faaseā

Afai e te faafesootai mai e faia sau faaseā e faasaga i se pisinisi po o se tagata ua e talitonu ua solia se tulafono e puipuia ai tagata o faaaogaina auaunaga ma/po o tulafono mo faiga faatautavā, ona matou iloiloina lea o lau faaseā e tusa ma le taiala e faamalosia ai.

E faitau afe faaseā e tuuina mai i le pulega i tausaga taitasi, ma e lē o faaseā uma e suesueina. O lona uiga na o mataupu e sili ona fia aiaina e ono afaina tele ai Tagatanuu Niu Sila e tele ina matou suesueina. Matou te faatauaina ma teu malu faamatalaga o faaseā uma i le faiga e faamaumauina ai faaseā. Matou te faaaogaina faamaumauga e iloa ai faiga o faafoe ai nisi o pisinisi e ono aliae ifo ai se popolega ma e fesoasoani i se taupulega pe tatau ona suesue amioga tai tutusa i le lumanai. E aogā faamaumauga o matou taofia e iloa ai auala sili e fesoasoani atu ai i pisinisi ia malamalama ma tausisia le tulafono.

Faitau isi faamatalaga i le faiga e faagasolo ai faaseā

E puipui faamatalaga e patino ia te oe

E malamalama lava i tulaga e te popole ai i auala matou te faaaoga ai faamatalaga na e tuuina mai. Matou te faia tulaga uma e puipuia ai faamatalaga e patino ia te oe ma e leai ma se fesootaiga ma le pisinisi ua aafia a o suesueina lau faaseā.

Afai e fai se faaiuga ua tatau ona suesueina se faaseā na e tuuina mai ona matou faafesootai atu lea ma faamautinoa pe talia lo matou faailoa o faamatalaga e iloa ai oe, ma/po o faamatalaga auiliili o lau faaseā i le pisinisi ua aafia.

Faamolemole faailoa mai i lau lipoti, se manao e taofi ai le faailoa o lou tagata moni. Mo se faataitaiga e mafai ona matou tausisia le avea o oe ma sooupu faalilolilo pe afai e te faigaluega po o se paaga faapisinisi ma le tagata po o le faalapotopotoga ua e lipotia mai. E tāua faamatalaga mai sooupu faalilolilo ma e iai le taiala faavae e puipuia ai faamatalaga e iloa ai le tagata pe a talosagaina le tulaga lea.

O le avea ai ma Independent Crown Entity, e noatia ai foi le Komisi i le Official Information Act ma o nisi o taimi e iai tulaga e talosagaina ai kopi o faaseā mai pisinisi, mamalu o le atunuu ma ofisa faasalalau. Afai e tupu lea tulaga, e iai faamatalaga e taofia le faailoa o faamatalaga o lau faaseā e mautinoa ai o lo o puipuia faamatalaga e iloa ai oe.

Auala e lipotia ai kamupani e lē faatautavā

E faigata ona iloa gaioiga a kamupani e lē faatautavā auā e faananā faiga e faafoe ai. O le mea tonu lava lena e tāua ai le iloa o pisinisi nei, ina ia maua faamatalaga ia i latou o aafia i faiga faapisinsi faapenei, po o nisi o iloa tulaga faapenei.

E tolu auala e mafai ona e lipotia ai kamupani e lē faatautavā i le Komisi:

  • talosaga mo se faasalaga mamā ma puipuiga
  • faia se lipoti lautele
  • faaaoga le metotia e lē mailoa ai le tagata ua faailoaina mai faamatalaga

Faitau isi faamatalaga i auala e lipotia ai kamupani e lē faatautavā

Auala e lipotia ai faiga o faafoe ai faleoloa

E iai matafaioi fou a le Komisi e mataituina ma faatonutonu ai matātā tau oloa i lalo o le Grocery Industry Competition Act 2023 (GICA) – o se faaopoopoga lea i galuega o faia pea i matātā tau oloa o faamalosia e le Fair Trading Act ma le Commerce Act.

Ua saunia e le GICA tuutuuga e maoti ai Regulated Grocery Retailers (RGRs) (Woolworths, Foodstuffs North Island ma le Foodstuffs South Island) e saunia oloa sii atoa i pisinisi mo le toe faatauina atu o oloa mai kamupani tetele nei. E lē gata i lea, ua saunia i lalo o le Grocery Supply Code tulafono fou e tusa ma maliega i le va o kamupani o saunia oloa ma RGRs e tausisia fefaatauaiga sa‘o ma le tonu.

E fia maua faamatalaga talafeagai mo le aogā o galuega o matou faatinoa ma e fesootai i tulaga nei:

  • Faaletonu o le saunia o oloa sii atoa
  • Faaletonu tau maliega e saunia ai oloa
  • Suiga ma faaletonu lautele i matātā tau oloa

O faamatalaga nei e mafai ona tuuina mai e:

  • Tagata faatau oloa sii atoa
  • Kamupani saunia oloa
  • Tagata faigaluega a le RGRs po o isi sui mai isi matātā

E lua auala e mafai ona e lipotia mai ai faamatalaga:

  • Faia se lipoti lautele
  • Faaaogaina o le Anonymous Reporting Tool (pe afai e te lē manao e faailoa mai faamatalaga e iloa ai oe)

Tagai i le metotia e faia ai se lipoti e lē mailoa ai oe

Faaseā faasaga i le Komisi Tau Pisinisi

Afai o iai se atugaluga i le faiga na suesueina ai e le Komisi lau faaseā po o le mataupu, ona e tuuina mai lea o se faaseā.

Faaseā faasaga i le Komisi

O ai isi e mafai ona fesoasoani?

Puipuiga o Tagata Fa’atau

O le upega tafa’ilagi (website) a le Puipuiga o Tagata Fa’atau ua iai fa’amatalaga i le mea e tatau ona iloa ma faia ae le’i fa’atauina, i le taimi e fa’atau ai ma le taimi e uma ai ona fa’atau se oloa po’o se auaunaga.

Afai e iai ni au fesili po’o ni mea e te fia iloa fa’a-le-tagata fa’atau, e mafai la ona e telefoni i le laina fesoasoani a le Puipuiga o Tagata Fa’atau i le 0508 426 678.

Toe fa’aolaina o lau tupe

O nisi o taimi pe a uma se su’esu’ega, e mafai ona matou fetu’utu’una’i tulaga o tupe mo tagata fa’atau a’afia, ae peita’i ane o matou e le o se auaunaga e fo’ia ni fe’ese’esea’iga. E ono mafai lava e oe ona e faia se gaoioiga pe afai o sau lava matā’upu e fia fo’ia, e pei o le toe fa’aolaina mai o lau tupe.

Fa’afeso’ota’i le Fa’amasinoga o Fe’ese’esea’iga (Disputes Tribunal).

Oloa tau tupe ma auaunaga

O le Financial Markets Authority (FMA) (Pulega o Maketi Fa’aletupe) o se pule fa’atonutonu autū mo amioga e fa’atatau i oloa tau tupe ma auaunaga (e lē aofia ai konekarate aitalafu).

Mo atugaluga e uiga i amioga tau fa’asesē pe taufa’avalea e fa’atatau i oloa tau tupe ma auaunaga fa’amolemole e fa’afeso’ota’i le FMA.

Fautuaga fa’aletulafono

E ui ina tāua ou atugaluga i a’i matou ma ono fesoasoani mai ai e taofia amioga e lē tusa ma le tulafono ma taofia ai mai le toe tupu, e lē mafai ona matou avatua ni fautuaga fa’aletulafono i tagata ta’ito’atasi. E ono mafai ona e maua fautuaga fa’aletulafono e leai se totogi mai se ofisa loia mo le komiuniti po’o se loia.

Fautuaga fa’atatau o tupe

Mo le fia maua o se auaunaga mo fautuaga fa’atatau o tupe e latalata atu ia te oe, silasila i le upega tafa’ilagi a le National Building Financial Capability Charitable Trust.

Malamalama’aga i au aiā tatau ma tiute tau’ave

Fa’afeso’ota’i le Citizens Advice Bureau e latalata ane ia te oe mo fautuaga e leai se totogi pe a e fia iloa ma malamalama i au aiā tatau ma ou tiute fai o se tagata fa’atau, ma fa’apefea ona fa’aaoga lenei fa’amatalaga e maua ai ni āuga lelei.

O isi

0800 LOAN STRESS

Laina o fa’aseā (avanoa i ofisa mo le fo’ia o fe’ese’esea’iga ma su’esu’ega).